امام علی، خانه نشینی، اِشراف و ادامه حاکمیت پیامبر

امام علی نزدیک به 25 سال از عمر خویش را در دوره خلافت خلفای سه گانه سپری نمود. آنگاه خود به اصرار و اجماع مردم خلیفه شد و مدت 4 سال و 9 ماه و چند روز خلافت کرد. در این بخش از تاریخ، امام بیش از هر چیز نقش یک ناظر مراقب را داشت و همین که حضور او در میان امت حس می شد، جلوی بسیاری از تحریف های بنیادی را می گرفت. برخی از پاک ترین صحابه پیامبر که اکنون از دوستان نزدیک و پیروان امام بودند، او را در نگهبانی اصل و اصول اسلام یاری می کردند و مسائل را به اطلاع او می رسانیدند. هر جا حکمی تحریف می شد، هر جا حدی نا بجا تعیین می گشت، هر جا قضاوتی نا حق می کردند، هر جا تعلیمی نا درست می دادند، علی (ع) به این همه رسیدگی می کرد. در کار فتوحات نظارت داشت. به علمای ادیان که برای سؤال از وصی پیامبر به مدینه سرازیر می شدند تنها او بود که پاسخ می داد و . . چنان که خود می فرمود در این دوره تا هنگامی حاضر بود دست از درگیری جدّی بردارد که امور مسلمانان به گونه ای سالم فیصله یابد: وَ اللَّهِ لَأُسْلِمَنَّ مَا سَلِمَتْ أُمُورُ الْمُسْلِمِينَ وَ لَمْ يَكُنْ فِيهَا جَوْرٌ إِلَّا عَلَيَّ خَاصَّهً(نهج البلاغه تصحیح صبحی صالح، خطبه 74، ص 102)؛ به خدا قسم آن (حکومت) را رها مى‏كنم تا وقتى كه امور مسلمين سالم بماند و ستمى در برنامه امت جز بر من روى ندهد»؛ و چون در زمان عثمان، این خلیفه در مورد ولید بن عقبه که مرتکب شرب خمر شده بود، حاضر نشد حد شرعی جاری سازد، علی (ع) مرتکب خلاف را حد زد و فرمود: لا يُضيعُ لِلَّهِ حَدٌّ و أَنَا حاضِرٌ (طوسی، محمد، تلخیص الشافی، ج2، ص 156)؛ تا من باشم، هیچ حدی از حدود خدایی تضییع نخواهد شد.

بعد از عثمان امام خود در رأس جامعه اسلامی قرار داشت. درگیری های انسانی او در این دوره در امور کلی و جزئی مشهور است و بخش های عمده ای از آن در سخنان وی از جمله در نهج البلاغه منعکس است. نهج البلاغه ای که باید دست کم در حوزه های علمی دینی کتابی درسی باشد.

پس در مجموع زندگانی 30 ساله امام علی، پس از پیامبر یک لحظه، تن زدنی، صرف نظر کردنی و به من چه» گفتنی پیدا نمی شود. همه اش تجربه است و درگیری، مراقبت است و اِشراف، تعلیم است و نشر فرهنگ قرآن و حفظ موضع است و آگاهی از مسائل و مشکلات جامعه و حل مسائل و مشکلات.

منبع: حکیمی، محمدرضا، امام در عینیت جامعه، چاپ 15، 1386، قم، دلیل ما. (ص 19 ـ20)

روایتی از امام علی (ع)

أَيُّهَا النَّاسُ، اعْلَمُوا أَنَ‏ كَمَالَ‏ الدِّينِ‏ طَلَبُ الْعِلْمِ وَ الْعَمَلُ بِهِ، أَلَا وَ إِنَّ طَلَبَ الْعِلْمِ أَوْجَبُ عَلَيْكُمْ مِنْ طَلَبِ الْمَالِ؛ إِنَّ الْمَالَ مَقْسُومٌ‏ مَضْمُونٌ لَكُمْ قَدْ قَسَمَهُ‏ عَادِلٌ بَيْنَكُمْ وَ ضَمِنَهُ وَ سَيَفِي لَكُمْ وَ الْعِلْمُ مَخْزُونٌ عِنْدَ أَهْلِهِ‏ وَ قَدْ أُمِرْتُمْ بِطَلَبِهِ مِنْ أَهْلِهِ؛ فَاطْلُبُوه‏ (کلینی، 1429، ج 1، ص 73)؛ اى مردم! بدانيد كه پختگى شما در ديندارى در گرو به دست آوردن علم دين (شناخت هاى دينى) و عمل كردن به آن است. آگاه باشيد كه به دست آوردن علم براى شما واجب ‏تر از به دست آوردن مال است؛ مال قسمت شده و تضمين يافته است براى شما، كه بخشنده‏ اى عادل ميان شما بخش كرده و تضمين فرموده است و به شما می‏رساند؛ امّا علم بسان گنجى در نزد دانشمندان محفوظ است و به شما امر كرده‏ اند كه آن را از دارندگان آن بجوييد، پس به جستجوى آن برخيزيد.

کتابشناسی امام علی

1ـ نهج البلاغه؛ جمع آوری شده توسط سید رضی، موجود در کتابخانه میرزای بختیاری، موعود و داراب افسر

2ـ ترجمه و تفسیر نهج البلاغه؛ محمدتقی جعفری، موجود در کتابخانه میرزای بختیاری و ارشاد

3ـ چرا علی خانه نشین شد؛ نوشته عسکر کریمی، موجود در کتابخانه ارشاد، داراب افسر و میرزای بختیاری

4ـ حکمرانی حکیمانه؛ نوشته مصطفی دلشاد تهرانی، موجود در کتابخانه ارشاد، داراب افسر، مرحومه متین، موعود و میرزای بختیاری

5ـ رخساره خورشید؛ نوشته مصطفی دلشاد تهرانی، موجود در کتابخانه ارشاد، مرحومه متین، داراب افسر، موعود و میرزای بختیاری

6ـ امام علی از دیدگاه فرزانگان؛ نوشته فریدون وردی نژاد، موجود در کتابخانه موعود

7ـ نظارت مردمی در نهج البلاغه؛ دفتر نشر امام علی، موجود در کتابخانه میرزای بختیاری

چهارمین نشست انسان پژوهی

سومین نشست از نشست های انسان پژوهی

برگزاری نشست های انسان پژوهی